Βυζαντινές αλχημείες
Οι κοινές γυναίκες στο Βυζάντιο
από την Εύα Νησιώτη και την Αριάδνη Πολυχρονίου
Στη Βυζαντινή αυτοκρατορία, δεδομένου ότι το κράτος ήταν στενά συνδεδεμένο με την εκκλησία κι η θέση της γυναίκα ήταν δεινή, θα περίμενε κανείς πως θα ήταν αξιόποινη κι η πορνεία, αλλά το βυζαντινό κράτος δεν επέβαλε καμιά ποινή σε γυναίκες που ασκούσαν αυτό το επάγγελμα. Μάλιστα, αντίθετα με τη νομοθεσία, συχνά τις προστάτευε. Ο λόγος, για τον οποίο πιθανώς το χριστιανικό βυζαντινό κράτος επιδείκνυε αυτή την ανεκτική στάση, έγκειται ίσως στο ότι η πορνεία μπορούσε να αποφέρει σημαντικά κέρδη, κυρίως μέσω της φορολογίας. Παράλληλα, το κράτος αναγνώριζε την προσφορά της πορνείας στο κοινωνικό σύνολο, ονομάζοντάς την συχνά «ευκολία». Το φαινόμενο αυτό γνώρισε μεγάλη άνθηση στο Βυζάντιο, κι ιδίως σε εποχές μεγάλης οικονομικής και πολιτικής κρίσης, καθώς τα αίτια που οδηγούσαν τις γυναίκες σε μια τέτοια ζωή ήταν καθαρά οικονομικά. Συχνά, πολυμελείς αγροτικές οικογένειες πουλούσαν τα νεαρά κορίτσια τους έναντι ελαχίστων χρημάτων στους προαγωγούς, τους λεγόμενους «πορνοβοσκούς», που υποσχόμενοι πλούτη και τρυφηλή ζωή στα κορίτσια τα εγκαθιστούσαν σε μεγάλες πόλεις και τα προωθούσαν. Ωστόσο, οι συνθήκες ζωής αυτών των γυναικών σε οίκους ανοχής ήταν, σύμφωνα και με μαρτυρίες της εποχής, εξαιρετικά εξευτελιστικές κι επώδυνες, ενώ ελάχιστοι τρόποι διαφυγής κι αλλαγής ζωής παρουσιάζονταν σε αυτές τις γυναίκες.
Εκτός, όμως, από τις κοινές ταπεινής καταγωγής, στη Βυζαντινή κοινωνία συναντούσε κανείς και πόρνες πολυτελείας που προέρχονταν από υψηλά κοινωνικά στρώματα κι είχαν αιχμαλωτιστεί ή πουληθεί. Ανάλογα με την καταγωγή, μα κυρίως με την ελκυστικότητα και την ηλικία της γυναίκας, οριζόταν η τιμή που ο πελάτης όφειλε να προκαταβάλει στον ιδιοκτήτη του οίκου ανοχής. Οι φτωχές κοινές γυναίκες συναντιούνταν σε δρόμους, πλατείες, σε πανδοχεία και σε ενοικιαζόμενα διαμερίσματα. Αντίθετα, οι γυναίκες πολυτελείας σύχναζαν σε δημόσια λουτρά, σε οίκους ανοχής, καθώς και στο θέατρο (οι επονομαζόμενες και θεατρίνες). Ένα παράδειγμα της εποχής αποτελεί κι η Θεοδώρα, σύζυγος του Ιουστινιανού κι αυτοκράτειρα του Βυζαντίου, η οποία μεγάλωσε σε οίκο ανοχής κι αναγκάστηκε από τη μητέρα της σε μικρή ηλικία να λάβει μέρος σε θεάματα σε τσίρκο. Δεν αποτελεί μύθο μάλιστα το γεγονός ότι ο Ιουστινιανός την ερωτεύτηκε παρακολουθώντας την σε ένα επί σκηνής όργιο.
Τόσο με την έλευση του Χριστιανισμού όσο και με τον χρησμό του Ιουστινιανού ως Αυτοκράτορα πάρθηκαν αυστηρά μέτρα εναντίον της πορνείας. Αν και δεν ήταν απόλυτα, όριζαν κάποιου είδους τιμωρία στους κακοποιούς των νεαρών γυναικών και περιόριζαν την εκπόρνευση μικρών κοριτσιών. Οι πατέρες της Εκκλησίας με την σειρά τους προσπαθούσαν να συνετίσουν τις κοινές γυναίκες, πολλές φορές μάλιστα τους επέβαλαν εγκλεισμό σε μοναστήρι. Παρόλα τα μέτρα, η πορνεία δε σταμάτησε να αποφέρει κέρδος στο Βυζάντιο, γι’ αυτό και δεν υπήρξαν ποτέ μαζικές κινητοποιήσεις.
Συνέπειες, όπως ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες και σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, καταπολεμούνταν δραστικά. Οι τρόποι άμβλωσης ήταν απάνθρωποι, γι’ αυτό το λόγο πολλές πόρνες αποφάσιζαν να κυοφορήσουν. Ύστερα κρατούσαν το νεογέννητο κοριτσάκι, αλλά τις περισσότερες φορές θανάτωναν το αγόρι. Απόδειξη αυτής της πράξης είναι τα πρόσφατα ευρήματα σκελετών αρσενικών νεογνών κάτω από δημόσια λουτρά στην Ασκάλωνα.
Όσον αφορά στις αρρώστιες, συνήθως δε γίνονταν αντιληπτές, μέχρι την στιγμή του θανάτου της γυναίκας. Όπως παρατηρούμε, οι συνθήκες ζωής για αυτές τις γυναίκες ήταν αντίξοες, με αποτέλεσμα να μην ζουν πολύ. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι μία από τις ονομασίες για τις κοινές γυναίκες την περίοδο του Βυζαντίου ήταν και «πολιτική», γεγονός που δεν πρέπει να μας παραξενεύει για την σημερινή σημασία του όρου!
Εκτός, όμως, από τις κοινές ταπεινής καταγωγής, στη Βυζαντινή κοινωνία συναντούσε κανείς και πόρνες πολυτελείας που προέρχονταν από υψηλά κοινωνικά στρώματα κι είχαν αιχμαλωτιστεί ή πουληθεί. Ανάλογα με την καταγωγή, μα κυρίως με την ελκυστικότητα και την ηλικία της γυναίκας, οριζόταν η τιμή που ο πελάτης όφειλε να προκαταβάλει στον ιδιοκτήτη του οίκου ανοχής. Οι φτωχές κοινές γυναίκες συναντιούνταν σε δρόμους, πλατείες, σε πανδοχεία και σε ενοικιαζόμενα διαμερίσματα. Αντίθετα, οι γυναίκες πολυτελείας σύχναζαν σε δημόσια λουτρά, σε οίκους ανοχής, καθώς και στο θέατρο (οι επονομαζόμενες και θεατρίνες). Ένα παράδειγμα της εποχής αποτελεί κι η Θεοδώρα, σύζυγος του Ιουστινιανού κι αυτοκράτειρα του Βυζαντίου, η οποία μεγάλωσε σε οίκο ανοχής κι αναγκάστηκε από τη μητέρα της σε μικρή ηλικία να λάβει μέρος σε θεάματα σε τσίρκο. Δεν αποτελεί μύθο μάλιστα το γεγονός ότι ο Ιουστινιανός την ερωτεύτηκε παρακολουθώντας την σε ένα επί σκηνής όργιο.
Τόσο με την έλευση του Χριστιανισμού όσο και με τον χρησμό του Ιουστινιανού ως Αυτοκράτορα πάρθηκαν αυστηρά μέτρα εναντίον της πορνείας. Αν και δεν ήταν απόλυτα, όριζαν κάποιου είδους τιμωρία στους κακοποιούς των νεαρών γυναικών και περιόριζαν την εκπόρνευση μικρών κοριτσιών. Οι πατέρες της Εκκλησίας με την σειρά τους προσπαθούσαν να συνετίσουν τις κοινές γυναίκες, πολλές φορές μάλιστα τους επέβαλαν εγκλεισμό σε μοναστήρι. Παρόλα τα μέτρα, η πορνεία δε σταμάτησε να αποφέρει κέρδος στο Βυζάντιο, γι’ αυτό και δεν υπήρξαν ποτέ μαζικές κινητοποιήσεις.
Συνέπειες, όπως ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες και σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, καταπολεμούνταν δραστικά. Οι τρόποι άμβλωσης ήταν απάνθρωποι, γι’ αυτό το λόγο πολλές πόρνες αποφάσιζαν να κυοφορήσουν. Ύστερα κρατούσαν το νεογέννητο κοριτσάκι, αλλά τις περισσότερες φορές θανάτωναν το αγόρι. Απόδειξη αυτής της πράξης είναι τα πρόσφατα ευρήματα σκελετών αρσενικών νεογνών κάτω από δημόσια λουτρά στην Ασκάλωνα.
Όσον αφορά στις αρρώστιες, συνήθως δε γίνονταν αντιληπτές, μέχρι την στιγμή του θανάτου της γυναίκας. Όπως παρατηρούμε, οι συνθήκες ζωής για αυτές τις γυναίκες ήταν αντίξοες, με αποτέλεσμα να μην ζουν πολύ. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι μία από τις ονομασίες για τις κοινές γυναίκες την περίοδο του Βυζαντίου ήταν και «πολιτική», γεγονός που δεν πρέπει να μας παραξενεύει για την σημερινή σημασία του όρου!
